In 1918 schilderde John Singer Sargent deze aquarel met de titel Interieur van een ziekenhuistent terwijl hij verschillende griepaanvallen kreeg. (Bron: Wikimedia Commons)
Geschreven door Shreya Banerjee
“Ik had een kleine vogel.
Zijn naam was Enza.< /p>
Ik opende het raam,
En Enza vloog naar binnen.”
(Oude kwekerij rijm)
De Spaanse griep of de H1N1-griep van 1918 besmette 500 miljoen mensen wereldwijd. Het aantal doden werd geschat op 50 miljoen. In India werd de griep de Bombay-influenza genoemd, die ongeveer 17-18 miljoen levens eiste.
Qua impact, omvang en sterfte was het een epidemie die veel rampzaliger was dan Covid-19. Ondanks zo'n grimmige erfenis, wordt er in onze literaire of culturele teksten nauwelijks melding van gemaakt. Oorlogsgedichten uit dezelfde periode (1914-1918) zijn gewaardeerd en onderwezen in leerplannen op school/universiteit. Daarentegen blijven de kunstenaars en schrijvers die aan het virus leden en hun persoonlijke ervaringen in hun werken schetsten, niet erkend in de kronkels van de geschiedenis.
https://images.indianexpress.com/2020/08/1×1.png < p dir="ltr">De modernistische beweging van de jaren 1900 kwam met oorlog en ziekte. De ontwikkeling van moderne industriële samenlevingen en de snelle groei van steden die werden overspoeld met reacties op de gruwel van de Eerste Wereldoorlog, leidden tot een deconstructie en reconstructie van eerder gekoesterde filosofische, esthetische, politieke en sociale overtuigingen. De heelheid van de mens stond voor een geestelijke crisis. Malcolm Badbury begint zijn werk Modernism door te stellen dat “Overweldigende ontwrichtingen, die catastrofale omwentelingen van de cultuur, die fundamentele kronkels van de creatieve menselijke geest die zelfs de meest solide en substantiële van onze overtuigingen en veronderstellingen lijken omver te werpen, grote gebieden van het verleden in ruïnes, bevraag een hele beschaving of cultuur en stimuleer waanzinnige wederopbouw.”
De kern van de kunst en literatuur van deze tijd is de onsamenhangendheid die deze periode kenmerkte, samen met de zoektocht naar een hogere structuur die deze afgehakte stukken misschien zou kunnen verankeren. Wat Peter Gay een ‘aardbeving’ wiens ‘naschokken’ werden gevoeld in Frankrijk, Duitsland, Italië’ in kunststromingen zoals het kubisme, dadaïsme, surrealisme en futurisme.
LEES OOK |Lakshadweep: een geïsoleerd eiland dat een smeltkroes van culturen werd
Noorse schilder Edward Munch
In 1919 werd de in Noorwegen geboren expressionistische schilder Edvard Munch het slachtoffer van de H1N1-griep. Munch wordt geroemd om zijn artistieke vermogen om expressieve innerlijkheid, interne conflicten en emoties door zijn werken te vertalen. Het schilderij van Munch, getiteld Zelfportret met de Spaanse griep, werd geschilderd tijdens zijn ziekte terwijl hij in quarantaine zat. Het werk is een artistiek getuigenis dat de kwetsbaarheid van het leven weerspiegelt in een wereld die wordt geteisterd door ziekte en dood. Wat onze aandacht trekt, is de doordringende blik van de beeltenis van de kunstenaar. Een blik die zwaar lijkt van delirium, zwakte en pijn. Het uitgemergelde gezicht, gescheiden lippen, dunner wordend haar, lichtgele huid is verontrustend.
Zelfportret met de Spaanse griep, 1919.
(Bron: Met Museum Org)
Munchs tweede schilderij Zelfportret na de Spaanse griep portretteert de kunstenaar in de vroege stadia van herstel. In deze afbeelding lijkt Munch een beetje van zijn kracht te hebben herwonnen. Het bloed lijkt te zijn teruggekeerd naar de ogen en het gezicht. Zijn baard is langer en hij draagt een groen pak. Groen kan symbolisch zijn voor de terugkeer van gezondheid en rust. Hoewel het portret van de kunstenaar een voortdurend gevoel van onenigheid en uitputting in zich draagt, is de terugkeer van kleur op zijn gezicht een bemoedigend detail.
zelfportret na de Spaanse griep, 1919. (Bron: Munch eMuseum)
Amerikaanse artiest John Singer Sargent
In 1918 maakte John Singer Sargent een aquarel met de titel Interieur van een ziekenhuistent terwijl hij verschillende griepaanvallen kreeg. De kunstenaar bracht weken door in een ziekenhuistent waar naast hem soldaten die herstellende waren van oorlogswonden en afleveringen van het dodelijke virus werden behandeld. Het British War Memorials Committee gaf Sergeant de opdracht om als oorlogskunstenaar te werken. Hij kreeg de opdracht om Britse en Amerikaanse troepen in gevechten te schetsen. Tijdens zijn werk in Noord-Frankrijk kreeg hij de griep. Het schilderij toont de interne werking van de ziekenhuistent. Een opeenvolging van militaire veldbedden gemarkeerd met dekens ofwel rood of bruin om de aanwezigheid (rood) of afwezigheid (bruin) van besmetting aan te duiden. In het vierde rode bed zit misschien de sergeant zelf. De overige bedden worden ingenomen door soldaten die gewond zijn geraakt door de strijd en die een enorm risico liepen om het virus op te lopen bij de enkelen die het slachtoffer waren. Boven de bedden hangt een bruine luifel boven de activiteiten van de tent. Sargent beschrijft zijn dagen in de ziekenhuistent als 'gruwelijk' en 'rustig', onderbroken door 'kreunen' van de gewonden en 'hoesten' van de geïnfecteerden. Singers aquarel wordt tentoongesteld in het Imperial War Museum in Londen. Dit sui generis kunstwerk biedt een eerste blik op de twee gelijktijdige conflicten die zich tegelijkertijd voordoen.
Interieur van een ziekenhuistent, John Singer Sargent. (Bron: Wikimedia Commons)
Oostenrijkse schilder Gustav Klimt
Gustaaf Klimt. (Bron: Wikimedia Commons)
De Oostenrijkse symbolist Gustav Klimt kreeg in 1918 een ernstige beroerte waardoor hij verlamd raakte. Tijdens de ziekenhuisopname liep de kunstenaar de griep op. Hij vocht meer dan twee weken tegen het virus, maar bezweek uiteindelijk aan een longontsteking veroorzaakt door de virale stam.
Gustav was ook de mentor en muze van de jonge Egon Schiele. Schiele bezocht Klimt in het algemeen ziekenhuis van Wenen, wat leidde tot de creatie van de schets met de titel Gustav Klimt op zijn sterfbed, 1918. Het is een groteske afbeelding van de beroerte van de overleden kunstenaar en het door griep geteisterde gezicht.
Oostenrijkse schilder Egon Schiele
In hetzelfde jaar begon Schiele te werken aan een olieverfschilderij met de titel Crouching Couple. Voordat hij het stuk kon afmaken, bezweek zijn zes maanden zwangere vrouw aan de griep. Ook haar ongeboren kind overleefde het niet. De dag voordat ze stierf aan de griep, schetste Schiele een meeslepend portret van zijn vrouw, Edith. Met de titel Portarit van de stervende Edith Schiele, lijkt Ediths gezicht vermoeid en uitgemergeld.
Vervolgens werd de titel Crouching Couple veranderd in The Family. Op de foto staan een man, een vrouw en een kind afgebeeld. De man ziet een lusteloze blik, een die hem een melancholisch anders-zijn overdraagt, alsof hij er niet is. De vrouw reflecteert een koele berusting en kijkt naar links van haar. Het kind ligt aan de voeten van de ongeklede man en vrouw. Het is tragisch om te weten dat slechts drie dagen later Schiele zelf door de griep werd getroffen. Het leven van de 27-jarige begaafde kunstenaar werd voortijdig van hem beroofd door het virus. The Family, zijn laatste werk, werd in 1948 door de Belvedere Gallery aangekocht van de Oostenrijkse avant-garde kunstenaar Hans Bohler. Bohler was een vertrouweling van zowel Klimt als Schiele.
De familie, Egon Schiele. (Bron: Wikimedia Commons)
Amerikaanse fotograaf Alfred Stieglitz
In 1919 kreeg de Amerikaanse kunstenaar Georgia O'Keeffe een gewelddadige griepaanval in Texas. Haar toenmalige geliefde en toekomstige echtgenoot Alfred Stieglitz maakte een foto van de kunstenaar en noemde die in 1918 Portrait by Stieglitz. De foto werd gemaakt op een moment dat de pandemie woedde en O'Keeffe midden in herstel zat. De fotoserie van Stieglitz over O'Keeffee is een romantische en artistieke ingreep in het onderzoeken van de effecten van het virus op het lichaam. De foto is een triomf van het lichaam-in-herstel over de schadelijke spanning. De twee geliefden waren verliefd op elkaar in de greep van een woedende pandemie. Het herstel van Georgië was echter doorspekt met perioden van extreme angst vanwege haar anti-oorlogshouding en onophoudelijke bezorgdheid voor haar broer die naar het buitenland was gestuurd om de oorlog in Frankrijk te vechten. Tegen de morbide achtergrond van oorlog en pest hield O'Keeffee van het virus, hoopte het en versloeg het.
Portret door Stieglitz, 1918. (Bron: Wikimedia Commons)
De onsamenhangendheid van deze periode werd grondig uitgebuit door de dadaïsten. Dichter Richard Hülsenbeck merkte op beroemde wijze op dat “De dood een door en door dadaïstische aangelegenheid is.”
Duitse kunstenaar George Grosz
Met name Dada-kunstenaar George Grosz schilderde The Funeral rond 1918. Het schilderij toont verminkte gezichten van groteske figuren die op elkaar vallen in wat lijkt op een begrafenisstoet. In een commentaar over zijn werk zei de kunstenaar: “In een vreemde straat 's nachts, een helse processie van ontmenselijkte figuren molens, hun gezichten weerspiegelen alcohol, syfilis, pest … Ik schilderde dit protest tegen een mensheid die krankzinnig was geworden.” Het kunstwerk is symbolisch voor zijn onbeschaamd lenen van het kubisme en het expressionisme, terwijl het de somberheid, het cynisme en de onrust toont die de tijd doordrong. De verwijzing naar syfilis verwijst naar de ongebreidelde verspreiding van geslachtsziekten tijdens de oorlog. Soldaten en sekswerkers liepen een hoog risico, aangezien de meeste overdrachten tussen hen plaatsvonden. Een enkele seksuele ontmoeting kan leiden tot gonorroe en syfilis. Misschien was de geest van de kunstenaar doordrongen van een zekere preoccupatie met de dood. Het terugkerende thema van ziekte en het stijgende dodental komt in dit schilderij tot uitdrukking.
The Funeral, George Grosz, 1918. (Bron: Arthur Digital Museum)
Amerikaanse schilder Edward Hopper
Tijdens het begin van Covid-19 stroomde een opeenvolging van Edward Hopper-schilderijen met de titel 'We zijn nu allemaal Edward Hopper-schilderijen' het internet over. De opeenvolging van foto's bedoeld voor een coole grap is eigenlijk nogal tragisch. De foto's toonden eenzame mannen bij diners, beroofde individuen in hun desolate fysiek op afstand gelegen ruimtes, verstoken van enige tactiele aanwezigheid. De schilderijen van Edward Hopper gaan terug tot de griepepidemie en zijn beroemde werken zoals Nighthawks, Cape Cod Morning en Chair Car belichamen de lockdown- en sociale afstandsnormen van de griepperiode.
Nighthawks, Edward Hopper. (Bron: Wikimedia Commons)
Sigmund Freud
Een Freud-familiefoto uit 1898. Voorste rij: Sophie, Anna en Ernst Freud. Middelste rij: Oliver en Martha Freud, Minna Bernays. Achterste rij: Martin en Sigmund Freud. (Bron: Wikimedia Commons)
In 1920 stierf Sophie, de dochter van Sigmund Freud, aan een septische longontsteking veroorzaakt door de griep. Ze was zwanger van haar derde kind. In een brief aan zijn moeder schreef Freud:
“Lieve moeder,
Gisterochtend is onze lieve lieve Sophie overleden aan galopperende griep en longontsteking. Ze is de eerste van onze kinderen die we moeten overleven. Wat Max gaat doen, wat er met de kinderen gaat gebeuren weten we natuurlijk nog niet… Maar rouwen om dit prachtige, vitale meisje dat zo gelukkig was met haar man en kinderen is natuurlijk toegestaan.”
Na een paar maanden kreeg Freuds vrouw Martha de griep. Ze herstelde er echter van. Na haar herstel schreef Freud aan Karl Abraham: “Mijn vrouw is, zoals ik kan zeggen, volledig hersteld… Wie weet hoeveel van ons de volgende winter zullen overleven, waarvan het kwaad kan worden verwacht.''
Drie jaar na Sophies dood overleed Sophies zoon Hienle. Het is dit kind wiens voorbeeld Freud geeft in zijn baanbrekende essay over de doodsdrift Beyond the Pleasure Principle. Na de dood van zijn kleinkind schreef Freud aan Ludwig Binswanger: “Dit kind heeft de plaats ingenomen van al mijn andere kinderen en kleinkinderen… sinds de dood van Hienle zorg ik niet langer voor mijn andere kleinkinderen en heb ik geen verlangen meer om te leven.”< /p>
Britse schrijver Arthur Conan Doyle
Arthur Conan Doyle. (Bron: Wikimedia Commons)
In 1916 raakte de zoon van de productieve schrijver Arthur Conan Doyle, Kingsley, diep gewond tijdens de oorlog in Frankrijk. Als gevolg daarvan kreeg hij de griep in een van de ziekenhuiskampen en stierf in 1918 aan een longontsteking veroorzaakt door de spanning. Nadat hij zijn zoon had verloren, stopte Doyle met het schrijven van fictie en leunde hij naar het spiritisme. Hij woonde moderne seances bij om met zijn zoon te communiceren. Tijdens een lezingentournee in 1922 vertelde Doyle een verslaggever: “Ik heb vaak met mijn zoon gesproken.”
“Zie je, een zogenaamde dode man gaat naar een gelukkiger vliegtuig,' beweerde Doyle. “Er is geen misdaad, geen smerigheid, en het is vele, vele malen gelukkiger.” Doyle verloor in 1919 ook zijn jongere broer aan de griep.
Engelse schrijver Virginia Woolf
Virginia Woolf aan haar bureau. (Bron: Wikimedia Commons)
“Influenza, die overal woedt, is naast de deur gekomen… Regen voor het eerst sinds weken vandaag en een begrafenis naast de deur; dood door griep', schreef Virginia Woolf in haar dagboek in 1918.
De schrijfster kreeg in 1918 verschillende aanvallen van de ziekte en kreeg acht dagen bedrust aangeraden. Ze schreef ook een essay Over ziek zijn, waarin ze de mentale effecten van de ziekte beschrijft.
Boheemse romanschrijver Franz Kafka
Franz Kafka. (Bron: Wikimedia Commons)
Franz Kafka kreeg in oktober 1918 in Praag griep. Vanaf zijn ziekbed was hij vanuit zijn raam getuige van de val van het Oostenrijks-Hongaarse rijk. “De koorts krijgen als onderdaan van de Habsburgse monarchie en ervan herstellen als burger van een Tsjechische democratie was zeker overweldigend, maar ook een beetje komisch”, schreef zijn biograaf.
De oorlogsgeschiedenis en ziektegeschiedenis zijn geen parallelle geschiedenissen. Ze dwalen maar ontmoeten elkaar in gedeelde ervaringen, kunst en literatuur. Daarbij belooft een eeuwige aanwezigheid in woorden en artistieke expressie.
Verdere lezingen
Gay, P. (2009 ). Modernisme: de verleiding van ketterij. Vintage boeken.
Bradbury, M (1991). Modernisme. Penguin Books.
American Journal of Epidemiology, Volume 187, Issue 12, December 2018, Pages 2561-2567
Freud, S (1920 ). Voorbij het plezierprincipe. Essay
Woolf, V (1926). Over ziek zijn. Essay.
- De website van Indian Express is GROEN beoordeeld vanwege zijn geloofwaardigheid en betrouwbaarheid door Newsguard, een wereldwijde service die nieuwsbronnen beoordeelt op hun journalistieke normen.
© IE Online Media Services Pvt Ltd