Fot. Getty Images
Państwowy regulator USA zatwierdziła pierwszy lek, opierającego się na zasadzie RNA-przenikania — metody, umożliwiające “zagłuszyć” pracę genów, powodujących niebezpieczne choroby
Dziś główne nadziei w walce z chorobami genetycznymi wiążą się z techniką edycji genów CRISPR, opisanego w 2008 roku. Niestety, ta technologia jeszcze nie osiągnęła tego stopnia dojrzałości, która jest niezbędna do szerokiego zastosowania w medycynie. Tymczasem w tym tygodniu FDA zatwierdziła pierwszy produkt leczniczy oparty na innym zjawisku — RNA-interferencji, na którą wiązano wielkie nadzieje na przełomie tysiącleci, jeszcze w “докрисперную” erę.
Nowy lek — патизиран — jest przeznaczona do leczenia транстиретинового amyloidozy, ciężkiej choroby genetycznej, w którym uszkodzenie wątroby powoduje całą kaskadę procesów w różnych narządach, w tym układ nerwowy. Jednym z najbardziej oczywistych objawów — bardzo powolne tempo spaceru. Narzędzie opracowane przez firmę Alnylam, z siedzibą w stanie Massachusetts. Firma została założona w 2002 roku, cztery lata po tym, jak odkryto zjawisko RNA-interferencji, i za cztery lata przed tym, jak Andrew Файер i Craig Mello otrzymali za to odkrycie nagrodę nobla.
Zasada RNA-interferencji (RNA-i) jest następujący. Z każdego pracującego genu jest odczytywana mrna, która następnie jest dostarczana z jądra do cytoplazmy komórki, na “białkowe fabryki” rybosomów, gdzie w instrukcji tej mrna syntetyzowane białko. Aby przerwać ten proces, należy zatrzymać mrna gdzieś na drodze do rybosomu. Można to zrobić, jeśli w komórce pojawi się inna RNA, uzupełniającą oryginalnej, czyli zdolna tworzyć z nią podwójny łańcuch. Takie produkty komórka bezlitośnie niszczy. Tak więc, jeśli chcesz zagłuszyć pracę genu, wystarczy w jakiś sposób wpisać w komórkę RNA, identyczną sekwencję niewielkiego fragmentu tego genu.
Na początku lat 2000-tych idea ta wywołała ogromny entuzjazm u farmakologiczne firm. Było rozwiązać praktyczny problem: jak dostarczyć RNA w komórce? RNA — bardzo nieodporna cząsteczka, i jeśli wystarczy wpisać go do krwiobiegu, to nie ma szans dotrzeć bez szwanku do narządy docelowe nie ma. To zadanie okazało się o wiele bardziej poważna, niż spodziewali się naukowcy. W 2008 roku Edward Тентхофф, analityk nowojorskiego banku Piper Jaffray, polecam swoim klientom nie inwestują w akcje Alnylam. Do 2010 roku większość firm farmakologicznych, w tym wszystkich gigantów, stracił zainteresowanie RNA-interferencji i przestali badania. A w 2016 roku, po nieudanych prób klinicznych, zamykać RNA kierunek jest ledwo nie odważył i w Alnylam.
Tymczasem naukowcy w końcu zobaczyli możliwość dostarczyć RNA w komórce bez przeszkód. Do tego jej poddano chemicznej modyfikacji lub zawarł w lipidowe (tłuszczowe) nanocząstki. Okazało się, że takie cząsteczki gromadzą się w wątrobie i nerkach pacjentów, dlatego postanowiono skoncentrować się na tych chorobach, w których jest uszkodzony ekspresja genów w wątrobie. Jeden z nich — транстиретиновый amyloidozy. Podczas badań klinicznych u pacjentów, którzy otrzymali nowe leki, znacznie wzrosła szybkość chodzenia, podczas gdy w grupie kontrolnej podczas testów prędkości jazdy spadła.
Oczywiście, na amiloidoze nikt poprzestać nie zamierza. Po tym, jak pierwszy RNA-lek otrzymało oficjalne zatwierdzenie, farmakologów oczekują лавинообразного wzrostu nowych propozycji. W Alnylam, na przykład, pracują nad sposobami dostawy RNA w mózg i rdzeń kręgowy.
Jak będą współistnieć RNA-leki i przyszłe preparaty oparte na technologii CRISPR? Po pierwsze, należy zauważyć, że RNA — jeden z elementów systemu CRISPR, i opracowanie metod skutecznego dostarczania go do komórek może dać impuls i tej konkurencyjnej technologii. Po drugie, metody RNA i i CRISPR mają zasadnicza różnica. RNA-i zapewnia tymczasowe zmiany w genetycznej regulacji i wpływ może być w każdej chwili przerwać. Edycja genów CRISPR powoduje stałe zmiany w genomie. Z jednej strony, jednorazowe leczenie wydaje się bardziej atrakcyjne, niż przez całe życie przyjmowanie leku. Z drugiej strony, ryzyko ewentualnej porażki w tym przypadku jest niewspółmiernie wyższa. Wydaje się, że obie metody będą w przyszłości stosowane na równi ze sobą, w zależności od stanu pacjenta, i nie wejdą w bezpośrednią konkurencję.