Lang voordat reductieve politiek Urdu probeerde te stereotyperen als de taal van de Ander, Baran Farooqiherinnert zich dat hij opgroeide in een cultuur van assimilatie, waarin men met evenveel geluk in en uit talen kon glippen. “Als kind had ik vaak om me heen vertalingen zien gebeuren en het was nooit bij me opgekomen dat iemand het een vreemde of onbekende bezigheid zou kunnen vinden. Omdat ik nog niet op de hoogte was van de debatten rond het vertalen, laat staan van de politieke kwesties en de culturele nuances die daarbij komen kijken, nam ik mijn eerste vertaalopdracht zonder enige angst of aarzeling aan”, zegt de professor van het Engels in Jamia Millia Islamia, New Delhi, wiens vertaling van Khalid Jawed's Urdu-roman Ne’mat Khana in het Engels, The Paradise of Food (Juggernaut), de JCB Prize for Literature 2022 won, waarmee het de eerste Urdu-roman in vertaling is om de prijs te winnen.
Als jongste dochter van de Urdu-romanschrijver, dichter en criticus Shamsur Rahman Faruqi (1935-2020), een pionier in de modernistische Urdu-literatuur, had Farooqi een benijdenswaardig literair milieu geërfd door de poëzie te lezen van Ghalib, Mir, Allama Iqbal, Munir Niazi, Nasir Kazmi en anderen naast de verplichte Enid Blytons, Nancy Drews en Mills and Boons, die een overgangsrite zijn in de Indiase jeugd. “Tegen de negende klas had ik al mijn boeken van Jane Austens, Agatha Christies, Thomas Hardys, Charles Dickens gelezen en had ik Shakespeare… We kregen ook lessen in Urdu-proza en leerden behoorlijk wat Perzisch”, zegt ze.
LEES OOK |Japanse literaire gigant Haruki Murakami publiceert na zes jaar nieuwe roman
Er was ook het gezelschap van tijdgenoten en vrienden van haar vader – schrijvers en dichters die experimenteerden met literaire vorm en inhoud. “Ik was opgegroeid met mannen en vrouwen met een literaire/poëtische inslag, die ons huis in en uit liepen. Kleine literaire bijeenkomsten thuis of buiten waren vaste activiteiten voor mijn zus en mij. We werden ook meegenomen naar optredens of concerten van grote zangers of qawwals als ze toevallig in India waren. Mushairaswaren vertrouwde gebeurtenissen en ik herinner me dat ik als kind gefascineerd was door het woord 'Irshad' en 'mukarrar Irshad', die de hele tijd tijdens mushairas werden gebruikt. 'Kya baat hai', 'subhanallah', 'phir padhiye, janab' werden met vrolijke stemmen geuit door mannen (en ook een paar vrouwen), de meesten van middelbare leeftijd of oud en kalend (ik zag dat zelfs volwassenen hun games en waren serieus bezig met amusement). Mijn zus, neven en ik speelden vaak 'mushaira–mushaira' onder elkaar en gingen in een split door 'Irshad' en 'huzoor', 'janab, samaad farmaye' te zeggen,” herinnert ze zich.
Haar eigen interesse in vertalen werd gewekt toen ze haar zus zag werken aan een vertaling van een artikel van een Franse schrijver voor Shabkhoon, het iconische Urdu-literaire tijdschrift van haar vader. 'Ik moet in de vierde klas hebben gezeten, mijn zus in de tiende. Ze had 'in' het Urdu vertaald, niet 'uit' het, en ik herinner me dat mijn vader bij de vertaling zat en wees op de fouten, of laten we zeggen, minder ideale woordkeuzes die ze hier en daar heeft gemaakt… Dus vertalen 'naar' een Indiase taal leek me van kinds af aan een natuurlijke, hoewel moeilijke taak. Toen ik ouder werd, besefte ik tot mijn opluchting dat men ook vanuit het Urdu in het Engels kon vertalen, en dat dat een veel eenvoudiger taak was. Na mijn aanstelling (in Jamia Millia Islamia) ontwikkelde ik een diepere interesse in vertalen en ontdekte ik ook dat ik een voorsprong had op vele anderen, aangezien ik zowel Urdu als Engels vrij goed kende en relatief gemakkelijk vertalingen kon proberen”, zegt ze.< /p>Alleen abonneeverhalenBekijk alles
Het is een goede tijd om vertaler te zijn, vooral in India, gezien de ontvangst en internationale bekendheid die vertaalde werken de afgelopen tijd hebben gekregen. Alle vijf boeken op de shortlist van de JCB-prijs 2022 waren werken in vertaling. Tomb of Sand, de Engelse vertaling van Geetanjali Shree's Ret Samadhi, door Daisy Rockwell, won vorig jaar de International Booker Prize.
LEES OOK |‘Wij zijn de verhalen die we onszelf vertellen’: Amerikaans-Canadese schrijfster Ruth Ozeki
Farooqi zegt dat ze niet verrast is. “Als vertaler en academicus vind ik het tot zijn recht komen van vertalen natuurlijk, zelfs onvermijdelijk. De wereld is gekrompen, er is behoefte aan onderlinge verbinding. Even aanwezig is echter de behoefte aan gespecialiseerde informatie, uniciteit, exclusiviteit. De lezer is nieuwsgierig naar de diepere, subtielere aspecten van het leven zoals ervaren in specifieke culturen, talen. Zonder vertaling is er geen weg vooruit. In het begin was het woord, en toen was er het vertaalde woord', zegt ze.
In het afgelopen decennium heeft de opkomst van rechtse identiteitspolitiek er vaak toe geleid dat Urdu in het oog van de storm. In 2021 moest retailmerk Fabindia na protesten hun Diwali-feestcampagne, getiteld Jashn-e-Riwaaz, Urdu voor “viering van traditie”, intrekken. In 2017 had de aan RSS gelieerde Shiksha Sanskriti Utthan Nyas een lijst met aanbevelingen gestuurd naar de National Council of Educational Research and Training, met het verzoek om onder meer Engelse, Urdu en Arabische woorden te verwijderen. Tijdens de prijsuitreiking in november had Farooqi haar vreugde uitgesproken over de bevestiging van de taal op een moment dat de stem steeds zwakker werd. “Het lijkt alsof we onze ogen hebben afgewend van onze eigen taal, er een ‘vreemdeling in de stad’ van hebben gemaakt. Het kan zijn dat het de magische kus van de vertaling nodig heeft om zijn waarheid opnieuw aan ons te onthullen. Open een nieuw venster op de immense schatten die literatuur in het Urdu bevat, vestig er de aandacht op', zegt ze.