Futra, czapki z nausznikami, dużo wódki i złośliwość – tak wyglądają stereotypowi rosyjscy bohaterowie w hollywoodzkich filmach. Po premierze „Czarnej Wdowy” o szpiegu Nataszy Romanoff, Forbes Life postanowił zrozumieć, jak postacie z Rosji zmieniły się w kulturze popularnej na przestrzeni ostatnich 70 lat 0 akcji
1960-1970
Pierwsze negatywne stereotypy na temat Rosjan zaczęły pojawiać się w amerykańskim kinie w okresie zimnej wojny. Jeśli w latach 20.-1950 bohaterami z Rosji na zachodnim ekranie byli szlachcice w adaptacjach rosyjskich klasyków („Wojna i pokój”, „Bracia Karamazow”, „Doktor Żywago”, „Główny inspektor”) lub dzielni żołnierze z filmów historycznych o II wojnie światowej, potem w latach 60. kąt widzenia zmienił się diametralnie. Rosjan coraz częściej przedstawiano jako zagrożenie geopolityczne z naciskiem na niebezpieczeństwa ideologii sowieckiego komunizmu.
Początkowo były to pomniejsze postacie, takie jak 17-letni cudowne dziecko Pavel Czechov (w tej roli Gene Roddenberry) ze Star Trek, który nigdy nie przestał wychwalać systemu politycznego swojej ojczyzny. Wielka premiera „Rosyjskiego złoczyńcy” odbyła się w serii o Jamesie Bondzie. Już w drugim filmie z serii „From Russia with Love” agent 007 zmierzył się z bezwzględnymi tajnymi agentami z ZSRR, którzy marzyli o jego zniszczeniu. Następnie prawie wszyscy antagoniści filmu Bond byli w jakiś sposób związani z Rosją.
Cannes jest nasze: trzy filmy opowiadające o Rosji na głównym światowym festiwalu filmowym
Lata 80.
W latach 80. pojawiła się nowa hipostaza sowieckiego bohatera – człowieka-wytwór ideologicznej propagandy, gotowego bronić reżimu za wszelką cenę. Świetna ilustracja – Ivan Drago (Dolph Lundgren) z Rocky IV, radziecki bokser, który zostaje wysłany do Stanów Zjednoczonych, by pokonać amerykańskie gwiazdy boksu i dostarczyć żywy dowód osiągnięć ZSRR w dziedzinie inżynierii genetycznej.
Logiczna kontynuacja Drago – policjanta Ivana Danko w wykonaniu Arnolda Schwarzeneggera w filmie „Red Heat”. Jest lakoniczny, w doskonałej kondycji fizycznej, ale w przeciwieństwie do Drago nie przejmuje się tak bardzo geopolityką. Po przybyciu do Ameryki ten pozornie surowy bohater nie mówi o otaczającej go „infekcji kapitalistycznej”, ale po prostu spełnia swój obowiązek, a nawet buduje relacje ze swoim amerykańskim odpowiednikiem. W tym filmie po raz pierwszy tragedia rosyjskiego złoczyńcy jest pokazana jako wytwór systemu – on taki nie jest, ale życie (czyli ideologia) takie jest.
Bohater dużo pije, obnosi się z fałszywym rosyjskim akcentem i najpierw pokonuje wrogów komunizmu, a potem samych komunistów
Ta prosta, ale głęboko zakorzeniona idea, że wina za konwencjonalne okrucieństwa leży nie tyle po stronie samej osoby, co wrogiego systemu, znalazła rozwinięcie w wielu filmach akcji lat 80-tych.
Udaną ilustracją bohatera, który zdał sobie sprawę z wpływu ideologicznej propagandy, jest postać Dolpha Lundgrena w filmie Josepha Zito „Czerwony skorpion”, żołnierz sił specjalnych Nikołaj Rachenko. Zostaje wysłany do fikcyjnego afrykańskiego kraju, gdzie przygotowywany jest rewolucyjny zamach stanu przeciwko lokalnym komunistom. Tam Rachenko rewiduje wszystko, w co wierzył: teraz komunizm jest zły, a plany wyzwolenia światowego proletariatu są zasłoną dymną. Bohater dużo pije, obnosi fałszywy rosyjski akcent i pokonuje najpierw wrogów komunizmu, a potem samych komunistów. Po upadku muru berlińskiego w 1989 roku w kinie jest tylko więcej rosyjskich bohaterów. Teraz nieco odeszli od wizerunków podstępnych szpiegów i „maszyn-zabójców” (jest to spowodowane rozpadem ZSRR i nawiązaniem łączności między nową Rosją a innymi krajami), ale czapki z nausznikami i inne atrybuty „Rosyjski bohater” nigdzie nie poszedł. Żywy przykład w obliczu strasznego, ale miłego wnętrza nowego rosyjskiego bohatera: Lwa Andropowa (Peter Stormare) z „Armageddonu” – astronauty utknął na stacji kosmicznej. To ekscentryczny, pijany inżynier, który nosi futrzany kapelusz z nausznikami, brudną koszulkę z czerwoną gwiazdą i pikowaną kurtkę. Mimo całej swojej nieuprzejmości wobec amerykańskich kolegów, którzy uciekają ze stacji Mir podczas wybuchu asteroidy, jest gotów zrobić wszystko, aby pomóc im wrócić do domu na Ziemię. Rosyjska gorączka: jak „Pietrowowie w grypa „Kirill Serebrennikov zaraża Cannes absurdalnym smutkiem Albo okrutny żołnierz rosyjskich sił specjalnych Nikołaj (Oleg Taktarow) z filmu „Predators”. Został schwytany przez kosmitów prosto z pola bitwy w Czeczenii i zabrany na polowanie na inną planetę. Pomimo tego, że Nikołaj jest zabójcą z zimną krwią, który nie ufa nikomu wokół siebie i nie rozstaje się ze swoim karabinem, w końcu poświęca własne życie, aby uratować inną osobę z uprowadzonego oddziału. Wraz z początkiem nowej dekady mieszają się wszystkie stereotypy dotyczące Rosjan w kinie. Bohaterowie rosyjskiego pochodzenia stają się maszynami do zabijania, członkami mafii i tajnymi agentami. Jednak nie podróżują już za granicę. Wręcz przeciwnie, zachodni bohaterowie jadą do Rosji. Rosja postsowiecka w ujęciu hollywoodzkich reżyserów to kraina chaosu, niewiele różniąca się ideologicznie od ZSRR. Więzienia są przepełnione, państwo przeżywa kryzys gospodarczy, a agenci KGB po prostu zmienili nazwę swojego wydziału. Większość rosyjskich bohaterów w tym czasie pojawia się w seriach akcji. W Mission Impossible: Phantom Protocol Ethan Hunt (Tom Cruise) ukrywa się przed surowym agentem FSB Anatolijem Sidorowem (Vladimir Mashkov), który chce „sprawić, by żałował, że jest przeciwko swojemu krajowi” i podkopuje Kreml. Pod koniec 2010 roku złoczyńcy z Chin, Korei Północnej i krajów arabskich zaczęli tłoczyć rosyjskie postacie na dużym ekranie W serii o “Szklanej pułapce” syn Jacka (Jai Courtney), bohatera Bruce'a Willisa, wraz z gadatliwym skorumpowanym oligarchą Jurijem Komarowem (Sebastian Koch), próbuje ukryć się przed tajnymi agentami rosyjskiej mafii. Później rosyjscy złoczyńcy pojawiają się w The Pacific Rim, Indiana Jones, Resident Evil i The Great Equalizer. Pod koniec 2010 roku złoczyńcy z Chin, Korei Północnej i krajów arabskich zaczęli wypierać rosyjskie postacie na dużym ekranie. Potem „źli Rosjanie” trafiają do seriali. Głównymi złoczyńcami trzeciego sezonu „Stranger Things” są fikcyjni radzieccy naukowcy, a BBC najpierw wypuszcza serię o codziennym życiu rosyjskiej mafii w Londynie „McMafia”, a następnie „Killing Eve” o mordercy z zimną krwią z rosyjskimi korzeniami Villanelle (Jogie Comer). Black Widow, aka Natasha Romanoff, jest bohaterką Scarlett Johansson, która po raz pierwszy pojawiła się w Marvel Cinematic Universe w Iron Man 2 w 2008 roku. Jest byłym szpiegiem o rosyjskich korzeniach, który jako dziecko został porwany przez tajną organizację przestępczą „Red Room” w celu wychowania zabójcy z Nataszy. W młodości bohaterka zdaje sobie sprawę, że wykorzystuje ją “Czerwony pokój” i ucieka do pracy dla swoich przeciwników – amerykańskiej agencji SHIELD. Później dołącza do drużyny “Avengers” wraz z innymi superbohaterami filmowego uniwersum. W 2021 roku Marvel Studios wydało solowy film o Czarnej Wdowie, w którym twórcy bardziej szczegółowo opowiadają o dzieciństwie Natashy, jej przybranej rodzinie oraz o tym, jak pozbyła się Czerwonego Pokoju. Wraz z tą premierą do hollywoodzkiego kina wraca wizerunek szpiega z Rosji. Ale już, jakby ironicznie w stosunku do wszystkich stereotypów, które były wcześniej. Czwarta faza feminizmu: jak agenda dotycząca płci zmienia Marvel Cinematic Universe Alexey Shestakov (David Harbor) – Czerwona Gwardia i przybrany ojciec Natashy to postać absolutnie karykaturalna. Ma pełną szafę z bronią i jeden cel – służyć „party-matce”. Cytuje „Internationale” i rzuca frazy typu „Kapitan Ameryka jest moim głównym antagonistą w tym świecie walki geopolitycznej”. Odnosi się wrażenie, że wszelkie odniesienia do Rosji w taśmie – czy to scena pojednania głównych bohaterów przy kieliszku wódki, czy pościg w czołgach – to ironia nad stereotypami, którymi Hollywood jest zmęczony. Jako know-how, Marvel oferuje widzom nowy typ rosyjskiej bohaterki – Elenę Belową, przybraną siostrę Czarnej Wdowy, graną przez nominowaną do Oscara Florence Pugh. Jej bohaterka zdaje się podsumowywać wieloletnie zmagania filmowe bohaterów z Zachodu i Rosji, wreszcie ukazując prawdziwego człowieka, który kryje się za stereotypami na temat wódki, szpiegostwa i miłości do koloru czerwonego. Jest dziewczyną z trudną przeszłością, zmęczoną wojną cieni i po prostu chce zjednoczyć swoją rodzinę, żyć normalnym życiem i robić to, czego naprawdę chce – a to jest całkowicie uniwersalna historia.
Lata 90.-2000
Lew Andropow (Peter Stormare) w filmie „Armageddon”
2010s
W Mission Impossible: Protokół widmowy Ethan Hunt (Tom Cruise) ukrywa się przed surowym agentem FSB Anatolijem Sidorowem (Władimir Maszkow)
lata 2020
Natasha Romanoff (Scarlett Johansson) to były szpieg z rosyjskimi korzeniami, porwany przez tajną organizację przestępczą Red Pokój „Aby wyhodować zabójcę z Natashy